Në një epokë të ndryshimit të pamëshirshëm dhe të ardhmeve të pasigurta, qeveritë dhe të gjithë individët po luftojnë me çështje teknologjike, politike dhe sociale unike të shekullit njëzet e një.
Si duhet t’i përgjigjemi fenomeneve të ditëve moderne, siç janë kompjuterët e frikshëm inteligjentë, globalizimi dhe epidemia e lajmeve të rreme? Po në lidhje me kërcënimin e jetës publike – a duhet të ndërmarrim veprime apo të marrim frymë thellë dhe të qetësohemi?
Në këto rreshta, do të zbuloni përgjigjen për të gjitha këto pyetje dhe më shumë. Do të mësoni se si t’i përshtatni fëmijët tuaj me të ardhmen duke ndryshuar qasjen tuaj në arsim, cili do të jetë impakti i robotëve dhe automatizimi për të ardhmen e punës profesionale dhe pse çështja e emigracionit po kërcënon ta zhbëjë Evropën e shekullit të njëzet e një-të.
Autori Yuval Noah Harari ka formuluar disa mësime të rëndësishme për të na ndihmuar të përballemi me këto periudha interesante. Këto rradhë kërkojnë të nxjerrin në pah ato gjashtë më të rëndësishmet.
Do të zbuloni gjithashtu:
- si ndodhi që përçarja teknologjike çoi në Brexit;
- pse kemi më shumë frikë nga robotët sesa terroristët; dhe
- pse ne duhet t’u mësojmë fëmijëve tanë më pak gjëra.
Teknologjia kompjuterike po e thërmon sistemin tonë financiar, ekonomik dhe politik
Përgjatë shekullit të njëzetë, tre ideologji të dallueshme politike donin epërsinë botërore – komunizmi, fashizmi dhe liberalizmin. Përparimi i shpejtë drejt fundit të shekullit të njëzetë dhe liberalizmi, i cili feston demokracinë, ndërmarrjet e lira dhe liritë individuale, ishte fituesi dukshëm. Por, si do t’ia dalë sistemi liberal-demokratik i Perëndimit në shekullin njëzet e një?
Në mënyrë shqetësuese, shenjat e tij jetësore nuk janë të mira – dhe revolucioni në teknologjinë e informacionit është për t’u fajësuar për këtë.
Që nga vitet 1990 e tutje, teknologjia kompjuterike ka shndërruar në mënyrë të argumentuar botën tonë më shumë se çdo forcë tjetër. Por, pavarësisht ndikimit të saj masiv, shumica e politikanëve duket se nuk janë në gjendje ta kuptojnë këtë risi të re, dhe akoma edhe më të paaftë ta kontrollojnë atë.
Thjesht konsideroni botën e financave. Kompjuterët tashmë e kanë bërë të komplikuar sistemin tonë financiar – aq shumë, saqë shumë pak njerëz tani janë në gjendje të kuptojnë se si funksionon. Ndërsa shekulli i njëzet e një vazhdon dhe inteligjenca artificiale përparon, ne mund të arrijmë në një fazë ku asnjë njeri nuk do të jetë në gjendje të kuptojë të dhënat financiare. Implikimet e këtij skenari për procesin tonë politik janë shqetësuese.
Thjesht imagjinoni një të ardhme ku qeveritë duhet të presin me durim algoritme për t’u dhënë atyre dritën e gjelbër në buxhetin e tyre ose planet e tyre të reformës tatimore.
Fatkeqësisht, për shumë politikanë të shekullit të njëzetë, problemet teknologjike nuk janë në krye të axhendës. Për shembull, gjatë zgjedhjeve presidenciale amerikane të vitit 2016, as Donald Trump dhe as Hillary Clinton nuk i diskutuan implikimet e automatizmit në humbjet e vendeve të punës. Në fakt, teknologjia shkatërruese u diskutua me të vërtetë vetëm në kontekstin e skandalit të postës elektronike të Hillary Clinton.
Ky mur heshtjeje po bën që shumë votues të humbin besimin tek qeveritë në pushtet
Njerëzit e zakonshëm në demokracitë liberale në të gjithë botën perëndimore po ndjehen gjithnjë e më të parëndësishëm në këtë botë të re të guximshme të inteligjencës artificiale, të globalizimin dhe mësimit automatik. Dhe kjo frikë se mos bëhen të parëndësishëm i ka bërë ata të ushtrojnë dëshpërimisht çfarëdo fuqie politike që ata kanë akoma, para se të jetë vonë.
Akoma nuk jeni të bindur? Vetëm shikoni tërmetet politike të vitit 2016. Si Brexit në Mbretërinë e Bashkuar ashtu dhe zgjedhjet e Donald Trump në Shtetet e Bashkuara u mbështetën nga njerëz të zakonshëm, të shqetësuar se bota dhe sistemet e tij politike liberale po i linin pas.
Përgjatë shekullit XX, punëtorët e zakonshëm shqetësoheshin për punën e tyre duke u shfrytëzuar nga elitat ekonomike. Por këto ditë, masat kanë më shumë frikë se humbasin statusin e tyre ekonomik në një ekonomi të teknologjisë së lartë që nuk ka më nevojë për punën e tyre.
Zbulimet e reja në fushën e neuroshkencës po u mundësojnë kompjuterëve të marrin punën tonë
Edhe pse shumica e ekspertëve pajtohen që robotika dhe automatizimi i makinerive janë të afta të mësojnë do të ndryshojnë pothuajse të gjitha linjat e punës në shekullin njëzet e një, ne nuk mund të parashikojmë se si do të duket ky ndryshim. A do t’iu duket vetja miliarda njerëzve ekonomikisht të parëndësishëm brenda njëzet viteve të ardhshme, apo automatizimi do të rezultojë në prosperitet më të gjerë dhe punë të reja të mëdha për të gjithë?
Fatkeqësisht, ekziston një arsye e mirë për të supozuar se, në shekullin njëzet e një, ndikimi i teknologjisë së re në punësimin e njerëzve do të jetë shumë më shkatërrues.
Thjesht konsideroni faktin që njerëzit janë zotërues të dy lloje aftësish – konjitive dhe fizike. Në revolucionin e mëparshëm industrial, njerëzit përjetuan konkurrencë nga makinat kryesisht në fushën e aftësive thjesht fizike. Aftësitë tona njohëse (intuitë/inteligjencë), ndërkohë, mbetën shumë më të larta se të makinave. Prandaj, edhe kur automatizimi ndodhi në punët manuale brenda industrisë dhe bujqësisë, njëkohësisht u shfaqën punë të reja që kërkonin llojin e aftësive njohëse të veçanta për njerëzit – të tilla si analiza, komunikimi dhe mësimi.
Por, në shekullin njëzet e një, makinat po bëhen mjaft inteligjente për të garuar me këto punë me bazë njohëse.
Kohët e fundit, neuroshkencëtarët kanë zbuluar se shumë nga zgjedhjet, preferencat dhe emocionet tona nuk janë rezultat i disa aftësive magjike njerëzore, siç është vullneti i lirë. Përkundrazi, njohja njerëzore vjen nga aftësia e trurit tonë për të llogaritur probabilitete të ndryshme në hapësirën e sekondës.
Këto zbulime neuroshkencore shtrojnë një pyetje shqetësuese: A do t’i përmirësojë më tej inteligjenca artificiale njerëzit në profesione që kërkojnë «intuitë njerëzore», siç janë ligji dhe banka? Është shumë e mundshme. Shkencëtarët e kompjuterave tani e dinë se ajo që dukej si intuitë e padepërtueshme njerëzore ishin në të vërtetë vetëm rrjetet tona nervore që njihnin modelet e familjare dhe bënin llogaritjet e shpejta rreth mundësive.
Kështu që, në shekullin njëzet e një, kompjuterët mund të jenë në gjendje të marrin vendime bankare nëse do t’i japin kredi apo jo një klienti, si dhe të parashikojnë me saktësi nëse një avokat në një çështje gjyqësore po shtiret apo jo. Me fjalë të tjera, në vitet në vazhdim, madje edhe punët më të njohura nuk do të jenë të mbrojtura nga automatizimi.
Debati i polarizuar mbi emigracionin po kërcënon të zhbëjë Bashkimin Evropian
Bota asnjëherë nuk është dukur aq e vogël. Shekulli i njëzet e një ka sjellë ndryshime të paimagjinueshme për paraardhësit tanë. Për shembull, globalizimi ka bërë të mundur takimin me njerëz nga e gjithë bota. Fatkeqësisht, ka hapur edhe mundësi të reja për konflikte.
Në të vërtetë, ndërsa shumica e njerëzve në botë kalojnë kufijtë në kërkim për punë më të mira dhe me më shumë siguri, kërkesa jonë për të dëbuar, konfrontuar ose asimiluar të huajt është duke i vendosur ideologjitë tona politike dhe identitetet kombëtare në provat më të ashpra.
Kjo sfidë emigracioni është veçanërisht e rëndësishme në Evropë.
Në shekullin XX, Bashkimi Evropian u themelua mbi premisat e tejkalimit të pabarazive kulturore midis qytetarëve të Francës, Gjermanisë dhe kombeve të tjera evropiane. Por për ironi, ky projekt politik tani mund të shembet për shkak të dështimit të tij për të akomoduar dallime kulturore midis qytetarëve evropianë dhe ardhjeve të reja nga Lindja e Mesme dhe Afrika.
Për shembull, numri i shtuar i ardhjeve të reja nga këto rajone kanë nxitur debate të hidhura midis evropianëve në lidhje me çështjet e tolerancës dhe identitetit.
Edhe pse është pranuar gjerësisht se emigrantët duhet të bëjnë përpjekje për t’u asimiluar në kulturën e vendit të tyre pritës, se deri ku duhet të shkojë kjo asimilim është një temë polemike. Disa evropianë dhe grupe politike argumentojnë se ardhjet e reja duhet të hedhin poshtë plotësisht identitetet e tyre të mëparshme kulturore, deri tek menyra e tyre e veshjes tradicionale dhe tabutë e tyre në lidhje me ushqimin. Këta Evropianë argumentojnë se emigrantët që vijnë nga një kulturë, d.m.th., thellësisht patriarkale dhe fetare, dhe që hyjnë në një shoqëri liberale evropiane, duhet të adoptojnë normat feministe dhe laike të vendit të tyre mikpritës.
Në kontrast, evropianët pro imigracionit pretendojnë se duke qenë se Evropa tashmë është shumë e larmishme, me një gamë të gjerë vlerash dhe zakone të përfaqësuara nga popujt e saj vendas, është e padrejtë të pritet që emigrantët të asimilohen me një identitet kolektiv abstrakt me të cilin as vetë shumica e evropianëve nuk mund të bëjnë një lidhje. Këta Evropianë argumentojnë se ne nuk duhet të presim që imigrantët myslimanë të kthehen në të krishterë kur shumica e britanikëve nuk ndjekin as vetë kishën. Dhe ata pyesin pse emigrantët nga Punjab duhet të heqin dorë nga curry i tyre tradicional në favor të peshkut dhe patateve të skuqura, duke pasur parasysh se shumica e Britanikëve vendas kanë më shumë të ngjarë të gjenden në një vend në të cilin bëhen gatime të tilla një natë të Premte sesa në një vend peshku dhe patatesh.
Në fund, çështja e asimilimit të imigrantëve është larg nga qartësimi. Prandaj, mësimi për shekullin njëzet e një është që ky debat nuk duhet të inkuadrohet, siç ndodh shpesh, si një luftë morale midis anti-emigrantëve “fashistë” dhe pro-imigrantëve të kulturës evropiane që promovojnë “vetëvdëmtimin”. Përkundrazi, emigracioni duhet të diskutohet në mënyrë racionale, pasi të dy pikëpamjet politike kanë një legjitimitet.
Njerëzit e shekullit të njëzet e një janë shumë më injorantë nga sa ne mendojmë
Për shekuj me radhë, shoqëritë liberale kanë vendosur një sasi të madhe besimi në aftësinë e individëve për të menduar dhe vepruar në mënyrë racionale. Në fakt, shoqëritë tona moderne bazohen në besimin se çdo i rritur njerëzor është një agjent racional, i pavarur.
Për shembull, demokracia bazohet në idenë se votuesit do të dinë se çfarë është më e mira. Sistemi ynë i kapitalizmit të tregut të lirë i jep përparësi idesë se klientët nuk janë kurrë gabim. Dhe sistemi ynë arsimor liberal i udhëzon nxënësit të përfshihen në të menduarit e pavarur.
Por në shekullin njëzet e një, të vendosim kaq shumë besim në aftësinë tonë për të vepruar në mënyrë racionale është një gabim i rëndë. Pse? Sepse njerëzit moderne, si individë, dinë shumë pak se si funksionon bota.
Njerëzit në epokën e gurit dinin se si të gjuanin, t’i kthejnë lëkurat e kafshëve në rroba dhe të ndiznin zjarr. Njeriu modern është shumë më pak i vetë-mjaftueshëm. Problemi është se, edhe pse ne kërkojmë nga ekspertë për të përmbushur pothuajse të gjitha nevojat tona, ne rrejshëm mendojmë se, në një nivel individual, ne dimë shumë më tepër se paraardhësit tanë të epokës së gurit.
Për shembull, në një eksperiment, pjesëmarrësit u pyetën nëse e kuptonin mënyrën se si funksionojnë zinxhirët. Edhe pse shumica e pjesëmarrësve u përgjigjën me siguri se e dinin, kur u kërkohej t’i sqaronin këto njohuri, shumica u zbulua se as nuk e kishin idenë se si funksionon ky mekanizëm i përditshëm.
Mësimi për shekullin njëzet e një? Njeriu modern shpesh bie pre e asaj që shkencëtarët e kanë konsideruar “iluzioni i dijes”. Kjo do të thotë, individët priren të besojnë se dinë shumë, thjesht sepse kuptojnë njohuritë që i posedojnë njerëzit e tjerë – për shembull, se si funksionon një zinxhir – sikur ata e dinë edhe vetë një të tillë.
Pasojat e iluzionit të dijes janë se individët, siç janë votuesit ose zyrtarët e qeverisë, nuk arrijnë të kuptojnë se sa e vërtetë është bota dhe sa injorantë janë për atë kompleksitet.
Kështu, ne shohim individë që nuk dinë pothuajse asgjë në lidhje me fushën e meteorologjisë që propozojnë politika të ndryshimit të klimës, ose politikanë të cilët mbështesin me forcë zgjidhje për konfliktet në Ukrainë ose Irak, edhe pse ata mbase nuk mund t’i gjejnë këto vende në një hartë.
Kështu që herën tjetër që dikush ju jep mendimin e tij, gërmoni pak më thellë për të zbuluar se sa ata dinë për temën në fjalë. Ju mund të habiteni.
Shkollat e shekullit të njëzetë e njëtë duhet t’u japin studentëve më pak informacion dhe më shumë aftësi të mendimit kritik
Një fëmijë i lindur tani do të jetë në të tridhjetat e tij në 2050 dhe shpresojmë se do të jetë akoma gjallë në vitin 2100. Por, çfarë lloj edukimi do ta ndihmonte këtë fëmijë të përparojë mirë në shekullin e ardhshëm?
Që fëmijët e shekullit të njëzet e një të lulëzojnë dhe të bëhen të rritur të aftë, duhet të rimendojmë rrënjësisht sistemin tonë të shkollimit. Me fjalë të tjera, shkollat që na kanë sjellë deri këtu nuk do të na çojnë deri atje.
Aktualisht, shkollat kanë tendencë të vendosin më shumë theks në stër-pasurimin e studentëve të tyre me informacion. Kjo qasje pati shumë kuptim në shekullin XIX, sepse informacionet prireshin të ishin të pakta. Kjo ishte një kohë pa gazeta të përditshme, pa radio dhe biblioteka publike dhe televizion. Për më tepër, edhe informacioni që ekzistonte ishte rregullisht subjekt censurimi. Në shumë vende, kishte pak materiale leximi në qarkullim përveç teksteve fetare dhe romaneve. Si pasojë, kur u prezantua sistemi modern i shkollimit, me fokusin e tij në shpërndarjen e fakteve thelbësore të historisë, gjeografisë dhe biologjisë, ai përfaqësoi një përmirësim të madh për shumicën e njerëzve të zakonshëm.
Por kushtet e jetesës janë shumë të ndryshme në shekullin njëzet, dhe sistemet tona arsimore tani janë vjetëruar pa shpresë.
Në botën e sotme, ne pothuajse jemi përmbytur me informacion të tepërt, dhe qeveritë tona, ose shumica e tyre, nuk përpiqen më ta censurojnë atë. Njerëzit në të gjithë botën kanë telefona inteligjentë dhe mund të kalojnë çdo ditë çdo ditë duke lexuar Wikipedia, duke u kujdesur duke biseduarpër kurse online, nëse ata do të kishin kohën dhe dëshirën për ta bërë këtë.
Në ditët e sotme, problemi për njeriun modern nuk është mungesa e informacionit por të gjitha dezinformatat që ekzistojnë. Merrni parasysh të gjitha lajmet e rreme që shumë prej nesh i kalojnë çdo herë kur shfletojmë burimet tona në mediat sociale.
Në përgjigje të kësaj mbingarkese të informacionit, shkollat duhet të ndalojnë së shtuari edhe më shumë të dhëna në fytin e fëmijëve. Përkundrazi, fëmijët e shekullit njëzet duhet të mësohen se si të kuptojnë sasitë e mëdha të informacionit me të cilat tejmbushen çdo ditë. Ata duhet të mësojnë se si të bëjnë dallimin midis informacioneve të rëndësishme dhe lajmeve të parëndësishme, apo të rreme. Në shekullin njëzet e një, informacioni do të jetë gjithnjë në majë të gishtave. Megjithatë, e vërteta do të jetë më e vështirë për t’u zbuluar.
Mesazhi kryesor:
Në këtë shekull të trazirave të vazhdueshme teknologjike dhe politike, ne mund të përgatitemi për të ardhmen duke e pranuar paditurinë tonë përballë rritjes së kompleksitetit, dhe duke diskutuar tema të nxehta politike, siç janë emigracioni, me racionalitet. Ne gjithashtu mund të orientohemi nga e ardhmja duke mësuar të kuptojmë ndryshimin midis lajmeve të vërteta dhe të rreme. Edhe pse shekulli i njëzet e një ka sjellë frikën e papunësisë masive, ne duhet të kujtojmë se, në fund të fundit, çelësi i prosperitetit dhe sigurisë sonë mbetet në duart tona.
Këshillë për t’u zbatuar që nga ky moment:
E vërteta nuk shkon në vesh të pushtetit.
Eshtë e thjeshtë të supozohet se udhëheqësit e fuqishëm gjithmonë kanë zgjidhjen e duhur për situatat, ose e dinë të vërtetën për atë që mendojnë njerëzit e tjerë. Por realiteti është se liderët e mëdhenj shpesh janë më pak të informuar sesa personi mesatar. Pse? Sepse, ndërsa njerëzit bëhen gjithnjë e më të fuqishëm, ata rreth tyre bëhen njësoj më pak të predispozuar për të përhapur të vërtetat goditëse të forta për ta. Në vend të kësaj, njerëzit përreth këtyre liderëve e kanë më shumë mendjen për t’iu servilosur atyre dhe duke u siguruar që ata nuk thonë asgjë të papërshtatshme ose konfuze gjatë një kohe të shkurtër që ata mund të dëgjojnë. Prandaj, nëse doni të vërtetën, provoni të silleni rreth e përqark periferisë së pushtetit, sesa në qendër. Ju thjesht mund të mësoni diçka.