Një debat i mirë nuk ka të bëjë me shpalljen e fitores nga një person, por që të dy njerëzit të bëjnë një zbulim, thotë psikologu Adam Grant.
Çfarë ndodhi kur i bashkuam të famshmit në të gjithë spektrin politik?
Para disa vitesh, u grinda me një shok të ngushtë, i cili kishte vendosur të mos i bënte asnjë vak.sinë fëmijëve të tij. Për të ruajtur marrëdhënien tonë, u zotova të mos flas më kurrë për valsinat me të. Kur mbërriti pandëmia, unë e theva atë zotim. Për nëntë muajt e ardhshëm, ne folëm për atë në temat e emaileve tona aq gjatë sa na mbaruan ngjyrat e reja për përgjigjet tona.
Një ditë, ai bëri një koment që më befasoi. Ne kishim debatuar më shumë vitin e kaluar sesa kishim folur në gjithë dekadën e mëparshme të marrë bashkë. “Unë nuk e di për ty,” shkroi ai, “por më pëlqen kështu”.
Ai nuk ishte vetëm. Edhe unë e gjeja veten shpesh duke pritur me padurim ato hidh-e-pritjet tona debatuese. Në vend që të na largonin, grindjet na afruan më shumë. Dhe në vend që të mbyllnim mendjet, ne të dy u hapëm. Ne pranuam se kishim gabuar në disa pika – dhe zbuluam harmoninë në të tjera.
Në botën tonë të polarizuar, një mosmarrëveshje produktive është një dukuri e rrallë. Hulumtimet tregojnë se një person mesatar preferon të flasë me një të huaj që ndan pikëpamjet e tyre sesa me një mik që nuk i ka të njëjta. Kjo është një çorodi. Si psikolog organizativ dhe shmangës i konflikteve, kam kaluar vite duke studiuar se si të ndërtojmë njohuritë tona për të argumentuar. Të argumentosh mirë është një aftësi, por ndikohet shumë nga mendësia juaj. Një debat i mirë nuk ka të bëjë me shpalljen e fitores nga një person, por që të dy njerëzit të bëjnë një zbulim.
Jeni predikues, prokuror apo politikan?
Në mosmarrëveshje, shumë prej nesh mendojnë si predikues, prokurorë dhe politikanë. Në modalitetin e predikuesit, ju po përpiqeni të prozelitizoni pikëpamjet tuaja. Në modalitetin e prokurorit, ju po sulmoni dikë tjetër. Dhe në modalitetin e politikanit, ju as nuk i dëgjoni njerëzit nëse ata tashmë ndajnë pikëpamjet tuaja.
Kur dëgjoj dikë që flet si predikues apo politikan, shpesh kaloj në modalitetin e prokurorit. Ka pak gjëra që më ofendojnë më shumë sesa injoranca e maskuar si dije. Nëse mendoj se e keni gabim, mendoj se është përgjegjësia ime profesionale si shkencëtar social – dhe përgjegjësia ime morale si qenie njerëzore – t’ju korrigjoj. Dikur me quanin një ngacmues logjik. M’u desh shumë kohë për të kuptuar se goditjet me çekan të njerëzve me fakte rrallëherë e fitojnë debatin dhe ndonjëherë e humbin marrëdhënien.
Pavarësisht nëse jeni duke predikuar, duke ndjekur penalisht apo duke bërë politikë, ju keni arritur tashmë në përfundimin se keni të drejtë dhe ata e kanë gabim. Ju keni kyçur një çelës që mbyll kapacitetin tuaj për të menduarit kritik.
Mësoni të dalloni të menduarit tuaj dembel
Në një seri eksperimentesh të mençura të drejtuara nga një ekip ndërkombëtar shkencëtarësh konjitivë, pjesëmarrësit duhej të krijonin argumente logjike për një sërë çështjesh, më pas të vlerësonin përgjigjet e njerëzve të tjerë për të njëjtat pyetje. Ajo që pjesëmarrësit nuk dinin ishte se një nga argumentet e tyre ishte përzier gjithashtu në grupin që atyre po u kërkohej të vlerësonin. Kur ata mendonin se argumenti ishte bërë nga dikush tjetër, 57% e njerëzve e refuzuan atë.
Arsyetimi ynë është selektivisht dembel. Ne i mbajmë opinionet tona në standarde më të ulëta se ato të njerëzve të tjerë. Kur dikush nuk e blen arsyetimin që po bëni, ia vlen të mbani mend se mund të mos e blini as ju nëse nuk do të ishit ai që po e shisni atë.
Nëse dy njerëz pajtohen gjithmonë, të paktën njëri prej tyre po dështon të mendojë në mënyrë kritike.
Ne zgjedhim argumentet më të përshtatshme për të predikuar bindjet tona, por kërkojmë fakte të palëkundshme përpara se t’i rimendojmë ato. Nuk është vetëm për shkak të biasit të konfirmimit – tendencës për të kapur idetë që vërtetojnë pikëpamjet tona, duke hedhur poshtë informacionin që i sfidon ato. Kjo është edhe për shkak të distancës. Ne shpesh jemi shumë afër argumenteve tona për t’i vlerësuar ato në mënyrë kritike.
Për të njohur pikat tona të dobëta, ne kemi nevojë për njerëz të tjerë për të mbajtur një pasqyrë. Debati nuk është në thelb i keq; mund të jetë produktiv. Nëse dy njerëz pajtohen gjithmonë, të paktën njëri prej tyre po dështon të mendojë në mënyrë kritike ose të flasë sinqerisht. Dallimi i mendimeve nuk duhet të kërcënojë një marrëdhënie, ai mund të jetë një mundësi për të mësuar. Njerëzit që ju mësojnë më shumë janë ata që vënë në dyshim procesin tuaj të mendimit, jo ata që vërtetojnë përfundimet tuaja.
Përqafoni hijet e grisë
Shoku im që ishte kundër vaksit punon në kujdesin shëndetësor. E pyeta nëse mund të më ndihmonte të identifikoja të metat në arsyetimin tim për përfitimet e tyre. Ai shpejt vuri në dukje se kur thashë, “Ato janë të sigurta dhe efektive”, unë po recitoja si papagall. Sa ishin të sigurta? Sa efektive? Ai kishte të drejtë. Unë kisha rënë viktimë e asaj që psikologët e quajnë paragjykim binar. Është kur marrim një spektër kompleks dhe e thjeshtojmë në dy kategori. Nëse duam të kemi argumente më të mira, duhet të kërkojmë nuancat e grisë.
Bini dakord për qasjen tuaj ndaj debatit
Në trajnimin për ndërmjetësimin e konfliktit, mësova se nëse doni të keni një argument të mirë, ju ndihmon të bëni një hap prapa dhe të flisni për mënyrën se si debatoni. I thashë mikut tim që përpara se të debatojmë mbi faktet, duhet të diskutojmë se si t’i vlerësojmë ato. Një argument i balancuar nuk i peshon dy palët në mënyrë të barabartë – ai i jep më shumë peshë provave më të forta.
Shoku im më kishte ndihmuar të shihja përtacinë selektive të arsyetimit tim. Tani pata një mundësi për ta ndihmuar atë të dallonte një hëndek në të tijën. E pyeta nëse ai besonte se Toka është e rrumbullakët. Ai tha po. I kërkova të merrte parasysh se si do të dukej nëse ai do të vlerësonte provat mbi formën e Tokës në të njëjtën mënyrë si ai bën vak.sinat. Ai mund të thotë se fizikanët janë të njëanshëm dhe astronautët paguhen për të gënjyer. Ai mund të insistojë ta shohë me sytë e tij. Vazhdova me një pyetje tjetër. Edhe nëse ai mund të shihte një Tokë të rrumbullakët nga hapësira, kush do të thotë se nuk është një iluzion optik? Toka po rrotullohet, por sytë tuaj (dhe veshët e brendshëm) ju thonë se është në vend. Unë e pranova se ai ka disa shqetësime të vlefshme për vak.sinat dhe se unë i ndaj disa prej tyre. Por unë shqetësohem se për këtë çështje, ai është më shumë në kampin e Tokës së Rrafshët sesa në kampin shkencor. Për herë të parë në miqësinë tonë 30-vjeçare, ai tha: “E kuptoj se çfarë po thua”.
Njerëzit që janë skeptikë ndaj provave shkencore për një çështje, rrallë i mohojnë ato në të gjitha fushat. Mohuesit e ndryshimeve klimatike besojnë te fizika sa herë që hipin në një aeroplan. Skeptikët ndaj vaksinave tregojnë besimin e tyre te mjekësia sa herë që marrin një ilaç.
Ndërtoni tema vërtet toksike
Sa më të forta të jenë bindjet tuaja, aq më e vështirë është të dalloni paragjykimet tuaja. Gjetja e një problemi ku pamjet janë më pak ekstreme mund të krijojë një distancë. Nuk më duhej të sulmoja përfundimet e mikut tim, thjesht duhej ta ndihmoja të reflektonte mbi procesin e tij të të menduarit.
Komplimenti më i lartë nga dikush që nuk pajtohet me ty nuk është atëherë kur të thotë “kishe të drejtë”. Është kur të thotë “më bëre të mendoj”.
Argumentet e mira na ndihmojnë të njohim kompleksitetin aty ku dikur kemi parë thjeshtësinë. Qëllimi përfundimtar i debatit nuk është të prodhojë konsensus. Është për të promovuar të menduarit kritik.
Si fëmijë, shumë prej nesh u mësuan se nuk është e sjellshme të mos pajtohemi. Si të rritur, ne shpesh i shmangemi mosmarrëveshjeve të vogla me partnerët tanë. Rreziku është se ne kurrë nuk përgatitemi për ato debatet kryesore. Të debatosh mirë është si të mësosh të balancosh trupin në një litar të hollë. Nuk do të zgjoheshit një mëngjes dhe do të ecnit në atë litar nëpër Grand Canyon. Ju do duhet të filloni me një litar të ulët dhe do të ngjiteni me një rrjetë sigurie. Nëse debatoni vetëm kur aksionet janë të larta, emocionet tuaja janë shumë të nxehta për të menduar dhe mësuar. Praktikimi i debateve të vogla është mënyra se si stërviteni për ato të mëdha.
Mendjet e mëdha nuk mendojnë njësoj – ata sfidojnë njëra-tjetrën të mendojnë përsëri. Shenja më e qartë e kimisë intelektuale është të mos pajtohesh me dikë. Po kënaqeni me mosmarrëveshjet tuaja me ta. Harmonia është një rregullim i këndshëm i tingujve të ndryshëm, jo i të njëjtëve. Tensioni krijues mund të bëjë muzikë të bukur.